Czy wiesz, że GRI (Global Reporting Initiative) opublikowało propozycję nowych standardów raportowania o wpływie na bioróżnorodność? Do 28 lutego potrwają publiczne konsultacje dokumentu. Tymczasem naukowcy podają, że każdego dnia ginie do 200 gatunków roślin i zwierząt.

Bioróżnorodność to fundament życia, a jej utrata jest taką samą katastrofą, jak zmiany klimatu. Według Światowego Forum Ekonomicznego prawie połowa światowego PKB (ok. 40 bln EUR) zależy od środowiska naturalnego i jego zasobów. Co istotne, zmiany klimatu narażają nas na jeszcze szybszą utratę bioróżnorodności, a z kolei różnorodność biologiczna wzmacnia ekosystemy i wspomaga naszą walkę ze zmianami klimatu. GRI swoją propozycją nowych standardów podkreśla istotność tematu, jakim jest różnorodność biologiczna. Obecnie około miliona gatunków jest zagrożonych wyginięciem.

A czym właściwie jest ta bioróżnorodność?

Różnorodność biologiczna jest podstawową cechą przyrody, która określa rozmaitość występujących ekosystemów, gatunków żywych organizmów i ich genów. Im bardziej zróżnicowane środowisko przyrodnicze, tym jest stabilniejsze, lepiej funkcjonuje i w następstwie jest odporne na zachodzące zmiany. Bioróżnorodność odnosi się do wszelkich odmian życia – roślin, zwierząt, grzybów czy mikroorganizmów – jak również do  tworzonych przez nie ekosystemów i siedlisk, w których żyją.

Obejmuje ona trzy poziomy:

  1. Różnorodność gatunkową: zróżnicowanie pod względem gatunków.
  2. Różnorodność genetyczną: różnorodność puli genów w roślinach, zwierzętach, grzybach i mikroorganizmach,
  3. Różnorodność ekosystemów: czyli rozmaitość naturalnych środowisk, w których organizmy żyją

Różnorodność biologiczna to wskaźnik zróżnicowania genetycznego, gatunkowego i ekosystemowego. Co to dokładnie oznacza? Bioróżnorodność genetyczna jest zbiorem genetycznych cech gatunków wynikających z wersji genów i innych sekwencji DNA. Są one podstawą różnorodności wewnątrzgatunkowej (odmienne umaszczenie futra, różna ekspresja genów kodujących białka przeciwutleniające czy biorące udział w metabolizmie lipidów, zmienny kształt uszu, cechy psychologiczne i wiele innych) oraz międzygatunkowej, będącej nasileniem tej pierwszej, prowadzącym do wyraźnej odrębności w zachowaniu, wyglądzie, metabolizmie, a także – co niezwykle istotne – rozmnażaniu. Na przykład wśród ssaków mamy do czynienia z rękami w formie płetw, skrzydeł, łap czy dłoni, a i dłoń szympansa i człowieka, delfina i płetwala, konia czy krowy różnią się między sobą. Owady mogą mieć dwie pary skrzydeł w różnych formach (np. błonkówki, w tym pszczoły), jedną parę skrzydeł i jedną parę pokrywek (jak chrząszcze), posiadać jedynie dwa skrzydła, gdyż dwa kolejne uległy redukcji (jak u muchy) albo nie posiadać ich wcale (np. pchły). Jedne gatunki prowadzą nocny tryb życia, inne dzienny. Towarzyskość i potrzeba nawiązywania kontaktów społecznych to kolejne cechy, które same w sobie są bardzo złożone. Z reguły różnice między wyższymi taksonami (między rodzinami, rzędami, gromadami czy typami) są bardziej wyraźne, aczkolwiek ewoluowanie w podobnych warunkach sprzyja powstawaniu podobnych cech u daleko spokrewnionych ze sobą gatunków (np. oczy głowonogów i delfinów).

Bioróżnorodność jako kluczowy czynnik prawidłowego funkcjonowania ekosystemów.

Każdy gatunek ma swoje miejsce i pełni określoną funkcję w ekosystemie. Jeśli ginie, ekosystem staje się mniej stabilny. Organizmy żywe wzajemnie na siebie wpływają. Są ze sobą połączone między innymi zależnościami pokarmowymi, dzięki którym zachodzi obieg materii i przepływ energii w przyrodzie. Rośliny zielone przeprowadzają proces fotosyntezy: z wody i dwutlenku węgla, pod wpływem światła, powstają proste związki organiczne, dlatego nazywamy je producentami. Są też konsumenci: organizmy roślinożerne – konsumenci pierwszego rzędu, zwierzęta mięsożerne – konsumenci drugiego i trzeciego rzędu, a także organizmy, które rozkładają substancje organiczne – destruenci. Organizmy może łączyć konkurencja o światło, pokarm, przestrzeń do życia, wodę, sole mineralne lub partnera. Dwa gatunki mogą ściśle ze sobą koegzystować nie szkodząc sobie wzajemnie, z czego korzyści odnosi każda lub tylko jedna ze stron, albo jeden z nich może pasożytować na drugim – w tym wypadku jedna ze stron odnosi korzyści, a druga szkodę. Wszystkie organizmy, w procesie ewolucji przystosowały się do warunków, w których żyją. Zależności tworzą skomplikowaną sieć powiązań. Nigdy nie wiemy, czy „wyjęcie” jednego elementu z tej układanki nie zaburzy funkcjonowania systemu, który „metodą prób i błędów” tworzył się przez bardzo długi czas.

Powody spadku bioróżnorodności

Obecnie obserwuje się dramatyczny spadek bioróżnorodności. Utrata kolejnych gatunków, zmniejsza nasze szanse przetrwania. Nie znamy dokładnej liczby gatunków występujących na Ziemi. Według naukowców obecnie żyje ich ok. 8,7 (±1,3) mln. Niestety wiele z nich wymiera, zanim jeszcze zostaną odkryte, a wyginięcie każdego z nich jest stratą nieodwracalną. Utrata różnorodności biologicznej jest największym zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania życia na Ziemi.

Tempo wymierania gatunków na Ziemi dramatycznie przyspieszyło z winy człowieka. Opublikowane właśnie francusko-amerykańskie badanie potwierdza, że szóste wielkie wymieranie trwa już od stuleci. Co ciekawe, ludzie stanowią zaledwie 0,01% wszystkich żywych stworzeń, a przyczynili się do utraty 83% wszystkich dzikich ssaków i połowy roślin w ciągu zaledwie ostatnich  100 lat. Sposób, w jaki uprawiamy żywność, wytwarzamy energię, pozbywamy się  odpadów i konsumujemy zasoby, niszczy delikatną równowagę natury, od  której zależy przetrwanie wszystkich gatunków, w tym naszego. Naukowcy  zgadzają się, że zmiany klimatyczne zachodzą o wiele za szybko, aby gatunki  mogły się przystosować i przetrwać.

Do najważniejszych czynników powodujących spadek bioróżnorodności, należą:

– zanikanie siedlisk i korytarzy ekologicznych,
– napływ obcych gatunków inwazyjnych,
– zmiany klimatu,
– zanieczyszczenie środowiska,
– nadmierna eksploatacja zasobów żywych.

Współcześnie wymiera od 5 000 do ok. 50 000 gatunków roślin i zwierząt rocznie. Jest to 100 – 1 000 razy więcej od naturalnego procesu wymierania bez wpływu cywilizacji ludzkiej. Musimy pamiętać, że giną gatunki duże i spektakularne, jak ryś, tygrys, żyrafa lub wymarły już nosorożec czarny, ale również te małe, niepozorne, których być może nie zdążyliśmy jeszcze odkryć i nazwać. Jak wynika z raportu WWF „Living Planet Report 2016”, w latach 1970-2012 liczebność populacji kręgowców zmniejszyła się o 58%! Wyniki analiz publikacji i przeprowadzonych badań z ostatnich 40 lat, które dotyczyły owadów są dramatyczne. Prognozuje się, że jeśli człowiek nie zaprzestanie degradacji środowiska, to w ciągu kilku następnych dekad może wyginąć nawet 40% wszystkich gatunków owadów. Człowiek zmieniając klimat i przekształcając środowisko naturalne zmienia przestrzeń do życia i rozmnażania innym organizmom, które często nie potrafią bytować w nowych warunkach.

W wyniku działalności człowieka: budowy dróg, linii kolejowych, regulacji rzek, nadmiernej wycinki lasów, wprowadzenia hodowli przemysłowej i intensywnie nawożonych wielkoobszarowych monokultur, siedliska, które dawniej stanowiły ogromne przestrzenie, zostały podzielone i oddalone od siebie barierami. Konsekwencją jest zubożenie puli genowej populacji, co może prowadzić do jej wyginięcia.

Aby zapobiec utracie bioróżnorodności podejmuje się działania w ramach czynnej ochrony, które mają powstrzymać niekorzystne zmiany. Jedne z nich polegają na przywróceniu siedliskom warunków umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów, wspomaganie naturalnych procesów, które zostały zakłócone lub odbudowę populacji. Pozostałe – zapewniają łączność pomiędzy podzielonymi fragmentami siedlisk poprzez utworzenie nowych lub połączenie przerwanych korytarzy ekologicznych. Zachowanie tej łączności powinno być zawsze rozpatrywane w trzech skalach przestrzennych: lokalnej (populacja gatunku), regionalnej (połączenia pomiędzy populacjami) oraz kontynentalnej (cały obszar występowania gatunku).

Poważnym zagrożeniem dla bioróżnorodności są inwazyjne gatunki obce, które uwolniły się z upraw i hodowli, zostały przypadkowo zawleczone lub celowo wprowadzone do środowiska. Charakteryzuje je szybki wzrost oraz tempo rozmnażania. Dzięki tym cechom wygrywają konkurencyjną walkę o zasoby siedliska i w konsekwencji zajmują nisze rodzimych gatunków, ostatecznie je eliminując i przekształcając siedliska naturalne. Brak świadomości zagrożeń ze strony gatunków inwazyjnych skutkuje tym, że znudzeni posiadacze egzotycznych zwierząt lub powodowani dobrymi chęciami miłośnicy przyrody, wypuszczają do środowiska obce gatunki inwazyjne, np. żółwia czerwonolicego czy raka sygnałowego. Problemem są nie tylko zwierzęta. Należy znać najbardziej niebezpiecznych przedstawicieli obcych gatunków roślin i nie wprowadzać ich do naszych ogrodów. Z publikacji wydanej przez Zaborski Park Krajobrazowy pn: „Zamień nawłocie na malwy przy płocie” (dofinasowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku), można się dowiedzieć, które gatunki są zagrożeniem dla rodzimej przyrody oraz jakimi roślinami należy je zastąpić z pożytkiem dla środowiska naturalnego.

Spadek różnorodności biologicznej następuje również w wyniku nadmiernej eksploatacji zasobów organizmów, np. w wyniku przełowienia lub polowań. Zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza również mają wpływ na organizmy żywe. Reakcja na wszelkie przeobrażenia w środowisku jest różna, zależnie od gatunku. Począwszy od zmiany tempa wzrostu, reprodukcji, kończąc na wymieraniu tych najbardziej wrażliwych. Tu także można podjąć działania mające na celu zachowanie bioróżnorodności.

Co Ty możesz zrobić dla ochrony bioróżnorodności?
– wybieraj produkty lokalne i takie, których produkcja nie wywiera negatywnego wpływu na bioróżnorodność (np. unikaj oleju palmowego),
– nie przywoź z wakacji pamiątek wykonanych z roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem,
– zrezygnuj z równo przystrzyżonego trawnika, na rzecz różnokolorowej łąki,
– wspieraj owady zapylacze – latem wyposaż ogródek lub balkon w pojniki dla owadów,
– uprawiaj rodzime gatunki roślin – zwłaszcza te przyjazne owadom, ptakom, drobnym ssakom,
– dbaj o stare drzewa i aleje oraz nasadzaj nowe
– jeśli dokarmiasz ptaki, rób to odpowiedzialnie np. nie karm ich chlebem!
– wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek zastanów się, czy Twoja obecność nie szkodzi otaczającej Cię przyrodzie

– poznaj gatunki obce inwazyjne, które zagrażają przyrodzie i nie wprowadzaj ich do uprawy.

– podziel się powyższymi wskazówkami z innymi.

Podsumowanie

Różnorodność biologiczna zapewnia nam regulację licznych zjawisk występujących na Ziemi, których odpowiedni przebieg jest niezbędny dla zachowania względnie niezmiennych warunków i uniknięcia katastrof lokalnych, regionalnych lub globalnych. Czołowym w dzisiejszych czasach przykładem może być sekwestracja węgla, czyli pochłanianie go, przez organizmy fotosyntetyzujące, a więc przede wszystkim rośliny. Jest tonic innego, jak regulacja klimatu, którego ocieplenie wynika w znacznej mierze ze zbyt wysokiego stężenia CO2 w atmosferze. Kolejny przykład to rozkładanie szkodliwych substancji przez bogate w bioróżnorodność mikroorganizmy. To w dużej mierze one przez dziesiątki, setki i tysiące lat prowadzić będą dekompozycję śmieci. Bioróżnorodność genowa (geny kodujące białka służące do rozkładania i detoksykacji), gatunkowa (gatunki organizmów rozkładających) i ekosystemowa jest w związku z tym istotną częścią „samooczyszczania” powietrza, wody i gleby.

 

Literatura

1. Andrzejewski R. ,Weigle A, (red,) 2019, Polskie studium różnorodności biologicznej. NFOŚ, Warszawa.
2. Konwencja o różnorodności biologicznej. http://biodiversity-chm.org.pl/main_p.htm Krajowa, strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003.
3. Makomaska-Juchiewicz M, Tworek S, 2019, Ochrona różnorodności biologicznej.
4. W: Grzegorczyk M,, Perzanowska J., Kijas Z. J., Mirek Z, (red,) 2017, Mówić o ochronie przyrody. Zintegrowana wizja ochrony przyrody. Podręcznik dla studentów. IOP PAN, Instytut Studiów Franciszkańskich, Instytut Botaniki PAN, Kraków.

 

*GRI – niezależna instytucja non profit,  z siedzibą w Holandii, której wytyczne to globalny wzorzec stworzony w celu skutecznego i jednolitego raportowania działań firm w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz odpowiedzialnego biznesu. Dzięki tym wytycznym organizacje reprezentujące różne branże biznesu, sektory prywatne i publiczne, a także z dowolnej lokalizacji, poruszają się w tych samych ramach. Wzorzec Global Reporting Initiative zajmuje się wieloma aspektami funkcjonowania organizacji, od aspektu ekonomicznego, poprzez środowiskowy, aż do społecznego.

 

Co ważne, publikowane wytyczne to nie tylko teoretyczny zbiór kryteriów, wskaźników i zasad raportowania, lecz także vademecum praktyki GRI. Znajdziemy tam wskazówki dotyczące stosowania zasad raportowania, przygotowania informacji i interpretacji danych, a także odniesienia do dokumentów międzynarodowych. Wszelkie informacje dotyczące wytycznych Global Reporting Initiative znajdują się na oficjalnej stronie instytucji. Najnowszy, międzynarodowy standard raportowania pozafinansowego z roku 2021 jest dostępny tylko w wersji angielskojęzycznej. Natomiast w języku polskim dostępny jest standard G4, czyli wcześniejsza opublikowana wersja wyrywanych. Warto zaznajomić się z tym dokumentem, gdyż w jasny i przejrzysty sposób wyjaśnia on podstawy raportowania GRI, rodzaje danych potrzebnych do stworzenia raportu, a także aspekty działalności, jakie pokrywa.

Zamów kuriera

Spakuj swoje ubrania w karton i zamów bezpłatnego kuriera, który je od Ciebie odbierze.

Zamów
lub

Oddaj stacjonarnie

Przynieś ubrania do salonu 4F – zbiórka prowadzona jest w każdym naszym sklepie – i wrzuć do specjalnego pojemnika oznaczonego logo 4F Change.

Oddaj