Ślad węglowy (ang. carbon footprint) to ilość gazów cieplarnianych (np. metanu, podtlenku azotu i dwutlenku węgla), które zostają wyemitowane przez daną firmę, organizację, produkt itd. Mierzymy go w jednostce ekwiwalentu dwutlenku węgla na rok lub w przypadku produktów bierzemy pod uwagę cały cykl „życia” produktu. Ślad węglowy, liczony jest w kg oraz tonach ekwiwalentu CO2. Jest to uniwersalna jednostka służąca do pomiaru emisji wszystkich gazów cieplarnianych, która odzwierciedla ich różny współczynnik globalnego ocieplenia. Określa on stężenie dwutlenku węgla, ponieważ każdy z gazów cieplarnianych ma inny potencjał wpływu na globalne ocieplenie, co opisuje współczynnik GWP. Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP, z ang. global warming potential) jest to wskaźnik służący do ilościowej oceny wpływu danej substancji na efekt cieplarniany. Porównuje on ilość ciepła zatrzymanego przez określoną masę gazu do ilości ciepła zatrzymanego przez podobną masę dwutlenku węgla.
Na dzień dzisiejszy na świecie nie dysponujemy skuteczną technologią pozwalającą na pochłanianie dwutlenku węgla. Stąd, z punktu widzenia ochrony klimatu, konieczne jest ograniczanie śladu węglowego na każdym szczeblu działalności ludzkiej – indywidualnej, organizacyjnej/firmowej, państwowej oraz oczywiście – globalnej. Aby prawidłowo zidentyfikować najbardziej emisyjne obszary w przedsiębiorstwie, należy przeprowadzić rzetelną analizę wszystkich gałęzi działalności, aby móc podjąć działania mające na celu redukcję emitowanych gazów cieplarnianych, a więc śladu węglowego.
Pierwszym krokiem jest zidentyfikowanie najbardziej emisyjnych źródeł, aby móc skutecznie podjąć decyzję, które z podjętych działań, przyniesie największe korzyści pod względem środowiskowym, a przy okazji również finansowym.
Analiza śladu węglowego, pozwala firmie na podjęcie działań mających realny wpływ na środowisko. Poprzez wprowadzenie rekomendacji obniżających emitowany ślad węglowy, firma spełnia założenia zrównoważonej strategii biznesu. Przedsiębiorstwo wzmacnia także swój wizerunek i buduje przewagę względem konkurencji – ślad węglowy jako element części niefinansowej raportu z działalności.
Ślad węglowy produktu to całkowita emisję gazów cieplarnianych generowanych przez produkt, na wszystkich etapach istnienia produkty, w tym pozyskiwanie materiałów, proces produkcyjny, dystrybucja, użytkowanie i zarządzanie odpadami na końcu jego życia, a także odpowiedni transport na każdym etapie.
Ślad produktu powinien być opisany zakresem lub granicami, najczęściej jest to:
Zmierzenie śladu węglowego to niewątpliwie będzie ta przewaga konkurencyjna. W tej kwestii decyzję podejmuje klient, to on wybiera aspekty, które są dla niego najważniejsze i mają wpływ na dokonywane przez niego wybory konsumenckie. Świadomość istnienia śladu węglowego produktów czy firm, nie jest w Polsce jeszcze mocno rozpowszechniona. Na ten moment zmierzenie śladu węglowego to zdecydowanie nowy wymiar konkurencyjności podmiotu, jednak jeszcze nie kluczowy lub bardzo istotny. Nie mam jednak wątpliwości, że tym że sytuacja ta będzie się jednak zmieniać. Trendy Europy zachodniej wyraźnie pokazują, że świadomość klientów na temat klimatu i konieczności jego ochrony, wciąż rośnie i zwraca on coraz większą uwagę na ten aspekt, wybierając tą lub inną ofertę. Szczególnie rzecz jasna w dziedzinach, w których konkurencja na rynku, a tym samym wybór produktów, jest ogromny.
Po pierwsze, jak już było wyżej wspomniane, oczekiwania konsumentów się zmieniają, mają oni coraz więcej wymagań związanych aspektami ekologicznymi produktów: niski ślad węglowy, opakowania z recyklingu, produkty wegańskie, etc. Firmy, które już teraz dbają o te kwestie, będą od początku z nimi kojarzone i nie grozi im wpisanie na czarną listę firm mających swój udział w niszczeniu klimatu. Obecność na takiej liście, nawet w przeszłości, klienci będą długo kojarzyć i negatywne asocjacje związane z daną firmą pozostaną. Po drugie, taka konkurencyjność może mieć również funkcję edukacyjną, ponieważ mimo rosnącej świadomości konsumentów, nadal pozostaje spora grupa, która tej świadomości nie posiada i jeszcze pewnie długo posiadać nie będzie. Przywiązywanie wagi do śladu węglowego i innych ekologicznych aspektów, powinno stanowić dla firmy misję, której jednym celem jest troska o środowisko, a drugim rozprzestrzenianie trendu i wiedzy na rzecz zmian klimatycznych.
Jest wiele metod obliczania śladu węglowego, jednak najczęściej używanym narzędziem jest protokół GHG (Greenhouse Gas Protocol). Zawiera on nie tylko metodologię obliczeń, ale także informacje niezbędne, aby zrozumieć, na czym polega emisja gazów cieplarnianych, co jest jej źródłem, jakie niesie za sobą skutki i jak w zrównoważony sposób zarządzać przedsiębiorstwem, aby maksymalnie ją ograniczyć. Protokół ten jest podstawą prawie każdego programu ograniczania emisji gazów cieplarnianych na świecie. Emisje firmy dzielą się na dwie kategorie. Pierwszą są emisje bezpośrednie, wynikające z działalności operacyjnej firmy. Druga kategoria to emisje pośrednie, wynikające z operacji będących własnością firmy lub przez nią kontrolowanych, jak np. zakup energii elektrycznej. Materiały do obliczenia śladu węglowego we wszystkich zakresach dostarcza firma.
W przypadku śladu węglowego OTCF S.A. analizowane są wszystkie emisje z zakresu 1 i 2 oraz wybrane elementy zakresu 3. W przypadku OTCF S.A. analizie zakresu 1 poddane zostało ilość paliwa spalanego przez pojazdy floty oraz gaz ziemny zużyty do ogrzewania budynków. Obliczenia zakresu 2 opierały się na ilości zakupionej energii elektrycznej, w odniesieniu do polskiego miksu energetycznego.
Zakres 3 jest najbardziej rozbudowany oraz nie jest obowiązkowy w raportowaniu, dlatego analizie zostały poddane wybrane przez spółkę składowe.
Analiza śladu węglowego jest procesem szczegółowym, polegającym na dogłębnym poznaniu struktury przedsiębiorstwa, w celu prawidłowej identyfikacji emisji wszystkich zakresów obliczeniowych. Wymaga to ścisłej współpracy badanej firmy z analitykami. Pierwszym krokiem w mierzeniu śladu węglowego jest uzyskanie danych wejściowych. Proces ten jest czasochłonny, ponieważ dla wielu firm jest to nowość i nie gromadzą one na bieżąco danych dotyczących m.in. zużycia energii elektrycznej w swoich biurach. Kolejnym etapem jest dostarczenie danych zespołowi obliczeniowemu, który przystępuje do analizy. W zależności od wielkości przedsiębiorstwa i zakresu działalności, czas przeznaczany na ten etap jest kwestią indywidualną.
Osoby prywatne, podobnie, jak przedsiębiorstwa i produkty, mają swój ślad węglowy, który jak najbardziej można policzyć. Do osobistego śladu węglowego przyczyniają się między innymi: dieta, sposób przemieszczania się, struktura domu lub mieszkania tj. zastosowane w nim rozwiązania techniczno-technologiczne oraz różnego rodzaju udogodnienia. Fundacja Carbon Footprint przygotowała autorskie narzędzie, które pomaga obliczyć właśnie takie personalne emisje – kalkulator śladu węglowego.
Przede wszystkim nie należy się bać stwierdzenia, że zrównoważony biznes to konieczność, aby wszystkim nam i każdemu z osobna zapewnić dobrobyt w przyszłości. Zrównoważony biznes opłaca się zatem przedsiębiorstwom na dwóch płaszczyznach. Pierwsza to właśnie inwestycja w przyszłość. Wprowadzone już dzisiaj rozwiązania, mogą dawać zyski na przestrzeni wielu lat istnienia firmy, a także przyczynią się do poprawy sytuacji klimatycznej, a co za tym idzie również gospodarczej i ekonomicznej. Drugą płaszczyzną są oszczędności tu i teraz. Wiele aspektów zrównoważonego biznesu polega na redukcji i optymalizacji, np. zużycia surowców czy energii, w bezpośredni sposób przekłada się na oszczędności finansowe przedsiębiorstwa.
W raporcie o Redukcji śladu węglowego i konkurencyjności klimatycznej polskich firm przygotowanym przez Climate Strategies Poland, czytamy: “W Europie firmy budują swoją konkurencyjność, ograniczając emisje i tworząc nowe strategie uwzględniające wpływ swojej działalności na klimat. Tymczasem firmy polskie są wyraźnie mniej zaawansowane w dostosowywaniu się do trendów związanych z dekarbonizacją gospodarki, a polska gospodarka, jako całość jest dużo bardziej „intensywna węglowo” od gospodarek europejskich. W związku z tym, w ramach nowych, „klimatycznych” obszarów konkurencji na rynku, polskie przedsiębiorstwa, chcąc się przygotować się do nadchodzących wyzwań, muszą szybko nadrobić zaległości”. Polska zdecydowanie gorzej wypada na tle Europy również w kwestiach inicjatyw, planowanych lub już wdrożonych, dla obniżenia śladu węglowego, jednak zauważamy w tej kwestii trend wzrostowy.
Osobisty ślad węglowy możemy zmniejszyć poprzez działania praktycznie we wszystkich kategoriach naszego życia. Jako mieszkaniec, pracownik czy jako konsument. W naszych gospodarstwach domowych, wszelkiego rodzaju ekologiczne rozwiązania jak np. pompa ciepła czy panele fotowoltaiczne, znacznie obniżą nasz ślad węglowy. Jeśli wymiana technologii jest niemożliwa, pozostaje nam ekonomiczne i przemyślane korzystanie z wody i energii. Ponieważ każdy produkt niesie za sobą własny ślad węglowy, decyzje jakie podejmujemy w sklepie przy wyborze produktów mają istotny wpływ na środowisko. Np. dieta wegańska może redukować osobisty ślad węglowy nawet o 50%, w porównaniu do mięsnej. Restrukturyzacja zakładów przemysłowych, mająca na celu zredukowania emisji gazów cieplarnianych, mogą dotyczyć kilku obszarów działalności. Jedną z ważniejszych rekomendacji jest zwiększenie efektywności energetycznej. Należy przede wszystkim zidentyfikować możliwe sposoby na ograniczenie zużycia energii elektrycznej, cieplnej oraz zasilającej maszyny. Kolejnym sposobem jest zmiana paliwa zasilającego sprzęt zakładu na takie, które powoduje mniejszą emisję CO2 (np. zamiana węgla na energię z OZE). Warto zwrócić również uwagę na zarządzanie odpadami. Zadbanie o maksymalne wykorzystywanie surowców i odpowiednią utylizację odpadów przemysłowych może okazać się kluczowe w ograniczaniu śladu węglowego. To samo dotyczy pochodzenia surowców. Firmy mogą znacząco zredukować swój ślad węglowy, poprzez skracanie łańcucha dostaw oraz wybieranie transportu niskoemisyjnego. Dodatkowo, zdecydowanie lepszym dla środowiska rozwiązaniem jest wykorzystywanie, jeśli to tylko możliwe, materiałów pochodzących z recyklingu, a więc wprowadzanie założeń gospodarki o obiegu zamkniętym. Według tej koncepcji materiały, surowce i produkty zostają w obiegu tak długo, jak to możliwe, a wytwarzanie odpadów jest ograniczone do minimum. Taki system pozwala uniknąć wielu zbędnych procesów, które przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. Nie należy też zapominać o organizacji szkoleń i edukacji pracowników w dziedzinie ekonomicznego i zarazem ekologicznego użytkowania sprzętów firmowych, które ma na celu nie tylko ograniczenie zużycia energii, ale także zapobieganie zanieczyszczeniom, wynikającym z nieprzewidzianych awarii.