Operacja Czysta Rzeka to pierwsza w historii skoordynowana akcja społecznego sprzątania rzek i terenów zielonych. Ma na celu zaangażowanie lokalnych społeczności, samorządów, organizacji pozarządowych oraz turystów do posprzątania rzek i innych miejsc tego wymagających. To także akcja edukacyjna i społeczna zakładająca w długiej perspektywie wpływanie na zachowania i postawy obywateli wyrażające dbałość o środowisko lokalne, w którym na co dzień żyją, z którego korzystają, i z którego w przyszłości będą korzystać następne pokolenia. Początkowo miała dotyczyć jedynie rzeki Bug, ale szybko okazało się, że są chętni do propagowania idei w całej Polsce. Dzięki temu już w pierwszej edycji ponad 2000 wolontariuszy zorganizowanych w ponad 80 sztabów uprzątnęło polskie rzeki z ponad 55 ton śmieci.
Druga edycja odbyła się jedynie częściowo ze względu na ogłoszenie w naszym kraju sytuacji epidemicznej związanej z koronawirusem. Przekształciła się wówczas w akcję Operacja Rzeka dla Szpitali.
Trzecia edycja została przeprowadzona w reżimie obostrzeń związanych z pandemią COVID-19. Po raz pierwszy w historii akcji ruszyła wtedy letnia edycja, czyli sprzątanie 30 rzek w Polsce. W trakcie wakacji inicjatywa dotarła też na wydarzenia kulturalno-rozrywkowe. W 2021 roku ponad 4800 wolontariuszy podczas 350 akcji zebrało łącznie prawie 14 tysięcy worków śmieci, co oznacza ponad 210 ton odpadów.
Czwarta edycja Operacji Czysta Rzeka to już prawie 500 akcji w całej Polsce w każdym województwie. Ponad 8 tys. wolontariuszy uprzątnęło 230 ton śmieci, czyli 14,5 tys. worków z odpadami. Odbyły się wówczas 2 edycje: wiosenna i letnia.
W piątej edycji zrealizowanej w 2023 roku założono 510 sztabów, odbyło się 671 akcji, w których uczestniczyło 20 648 osób, uprzątając z łona natury 375 ton odpadów. Niewątpliwie była to rekordowa edycja pod każdym względem.
Najczęstszymi obszarami, w których organizowano akcje sprzątania, okazały się tereny nad rzeką – 402 akcje. W dalszej kolejności sprzątano miejscowości – 62, wokół jeziora – 57, lasy – 44. Odbyło się także 50 akcji kajakowych.
Podobnie jak w latach ubiegłych najwięcej zaangażowanych było na Mazowszu. W minionej edycji 3953 osób wzięło tam udział w 159 akcjach i zebrało niespełna 90 ton śmieci. Województwo lubelskie kolejny rok z rzędu uplasowało się na drugiej pozycji, notując 2578 wolontariuszy, 93 akcje oraz ponad 62 ton odpadów. Trzecie miejsce tradycyjnie zajęło Podlasie – 45 akcje i ponad 22 tony śmieci oraz 1284 uczestników. Na czwartej pozycji pod kątem akcji uplasowało się Podkarpacie z liczbą 42 akcji i 14,6 t śmieci, natomiast na Warmii i Mazurach zorganizowano o jedną akcję mniej, za to podwojono (!) liczbę zebranych odpadów, raportując ponad 29 ton i ponad 1100 uczestników. Sporo śmieci zebrano także w Wielkopolsce (prawie 29 tony) i na Pomorzu (ponad 26 ton).
W piątej jubileuszowej edycji uruchomiono także program edukacyjny dla szkół podstawowych „Rok nad Rzeką”, w ramach którego uczniowie poszerzali swoją wiedzę na temat form ochrony przyrody, poznawali rodzaje odpadów oraz ich szkodliwość, ale również zasady segregacji i wtórnego wykorzystania. Mimo iż scenariusz zajęć dla wszystkich szkół był uniwersalny, zajęcia w każdej z placówek wyglądały nieco inaczej. Specyfika danej rzeki, uczestnicy, warunki atmosferyczne – wszystkie te czynniki sprawiły, że spotkania były unikalne i jedyne w swoim rodzaju. Dzięki programowi „Rok nad Rzeką”, młodzież zaprzyjaźniła się z fauną, florą i rodzimymi rzekami. W trakcie pięciu spotkań i wspólnego wyjazdu do wrocławskiego Hydropolis, dzieci przekonały się, jak ważne jest dbanie o środowisko naturalne.
Wystartował ponadto program „Przystań Czysta Rzeka”. Do tej inicjatywy przystępują miejsca, które zajmują się wypożyczaniem sprzętu wodnego, jednocześnie dbając o piękno oraz czystość otoczenia, w którym funkcjonują. Aktualnie na mapie programu zaznaczonych jest kilkanaście punktów – wypożyczalni kajaków czy agroturystyk, które od lat angażują się w akcje sprzątania w ramach Operacji Czysta Rzeka.
W 2023 roku pierwszą odsłonę miał także wideo podcast „Temat Rzeka”, czyli ekologiczne rozmowy edukacyjne, nie tylko na temat rzeki.
W imieniu uczestników akcji szkolnych i tych, którzy zrezygnowali z koszulki z edycji wiosennej, Operacja Czysta Rzeka posadziła pierwszy las dębowy nieopodal miejscowości Nowe Groszki i Ryczyca w woj. mazowieckim.
W dotychczasowych pięciu edycjach udział wzięło ponad 36,7 tys. osób, które zebrały ponad 875 ton śmieci.
Co roku akcję wspierają samorządy, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, największe wypożyczalnie sprzętu pływającego oraz lokalni liderzy, media i przedstawiciele życia publicznego tacy jak: Jacek Kleyff, Andrzej Stasiuk, Adam Nowak i Raz Dwa Trzy, Stanisław Soyka, Urszula Dudziak, Kayah, Marek Kamiński, Anna Maruszeczko, o. Tomasz Dostatni, prof. Stanisław Baj, dr Andrzej Kruszewicz, o. Leon Knabit, Justyna Steczkowska, Beata Sadowska. Akcję wspierał także śp. Aleksander Doba.
Pomysłodawcą i organizatorem Operacji Czysta Rzeka jest Wydawnictwo 5 Strona – wydawca magazynu Kraina Bugu.
Na czym polega inicjatywa?
Operacja Czysta Rzeka polega na sprzątaniu rzek oraz ich okolic w oparciu o Sztaby Lokalne, które zgłaszają się do akcji na zasadach wolontariatu, rejestrując się na stronie http://www.operacjarzeka.pl/. Szefowie Sztabów wybierają miejsce i dzień na organizację akcji sprzątania, a od Sztabu Głównego otrzymują niezbędne wyposażenie (worki i rękawice) oraz koszulki, a także materiały promocyjno-informacyjne. Po zakończeniu sprzątania organizują odbiór odpadów przez samorząd lub lokalnego operatora.
Inicjatywa wykorzystuje potencjał i świadomość ekologiczną obywateli. Jednoczy wokół słusznej idei – zachowania czystej przyrody dla przyszłych pokoleń, uczy szacunku dla natury. Ma także wymiar edukacyjny – to nie tylko doraźne, jednorazowe uprzątnięcie śmieci, ale wpływ na nawyki proekologiczne. Operacja Czysta Rzeka jest partnerem kampanii „Dobre cele”, edukującej na temat celów zrównoważonego rozwoju oraz „Kampanii 17 celów” jako realizator m.in. celów: 6. Czysta woda i warunki sanitarne, 14. Życie pod wodą, 15. Życie na lądzie.
Tegoroczna 6. edycja rusza 1 marca – wtedy rozpoczyna się rejestracja sztabów. Akcja finałowa odbędzie się 20 kwietnia z okazji Światowego Dnia Ziemi.
Aplikacja „Operacja Czysta Rzeka”
Aplikacja „Operacja Czysta Rzeka” to bezpłatne i intuicyjne narzędzie do zaznaczania dzikich wysypisk śmieci, miejsc przy rzekach i terenów wokół nich, które wymagają posprzątania.
Będąc w miejscu, które jest zaśmiecone, należy wcisnąć ikonę „+”, wpisać swoje imię, dodać krótki opis oraz zrobić zdjęcie telefonem komórkowym tego wysypiska, które trzeba posprzątać. Pojawi się wówczas czerwona pinezka na mapie z lokalizacją miejsca do posprzątania.
Na podstawie zebranych informacji od użytkowników aplikacji, powstanie mapa ukazująca zaśmiecone miejsca. Jednocześnie dzięki mapie zobaczymy, jaka jest liczba dzikich wysypisk śmieci oraz skala problemu.
W przypadku, kiedy zaśmiecone miejsce zostanie posprzątane, należy kliknąć w pinezkę z lokalizacją tego obszaru i wybrać opcję – „Oznacz jako posprzątane”. Wówczas pinezka na mapie będzie widoczna w kolorze zielonym.
Aplikacja do pobrania w sklepach Google Play i AppStore.